Universiteiten zullen worden afgerekend op hun vierde opdracht

Bron: Artikel De Tijd 25/05/2013

Onderwijs, onderzoek en dienstverlening zijn het klassieke driespan van onze universiteiten. Een vierde opdracht wordt zowaar belangrijker, omdat de effecten zo groot zijn: universiteiten zullen worden afgerekend op hoe goed ze aan ‘community building’ doen. 

Door Herman Daems, voorzitter van de KU Leuven

Als ik in de universiteit rondloop, valt me steeds op hoe er continu kleine en grote gemeenschappen gevormd worden. Voor een grote universiteit eerder honderden. In die ‘community building’ wisselen groepen mensen informatie en ervaringen uit en werken ze samen rond een specifieke activiteit. De groepen vormen zich spontaan, met weinig sturing van boven of buiten. Bottom-up dus, maar het hangt ook af van het universitaire leiderschap. Dertig jaar geleden waren Vlaamse universiteiten gesloten en individualistisch, nu wordt community building aangemoedigd.

Ik ontwaar minstens drie soorten communities: verdiepende, verbredende en extra muros. De verdiepende kennen we allemaal: groepjes wetenschappers en vakspecialisten. Ze staan permanent met elkaar in contact, leiden elkaar op, doen samen onderzoek, evalueren elkaar. Wisselen inzichten en resultaten uit en bouwen voort op de verworven kennis voor toepassingen of om aan iets nieuws te beginnen. Nieuwe doorbraken leiden vaak tot een nieuwe community. Oudere verdwijnen of sterven uit als er geen nieuwe kennisontwikkeling is of als de leden vergrijzen. De groepen vormen zich binnen één departement, tussen verschillende disciplines, tussen universiteiten en onderzoekscentra. Dwars ook over nationale, culturele en vaak ook religieuze grenzen heen.

Ondernemerschap

Verbredende communities verbinden mensen in de universiteit met mensen erbuiten. Formeel, zoals alumniverenigingen, of informeel, zoals tussen bedrijfsleven en universiteit. Een prachtig voorbeeld is Leuven.Inc, dat techbedrijven in het Leuvense in contact brengt met de universiteit. Maar zo zijn er ook communities van medici, juristen, psychologen en tientallen andere vakgebieden waar praktijk en theorie elkaar ontmoeten, en de buitenwereld de binnenwereld. Ze zijn er niet omdat ze worden opgelegd, maar door maatschappelijk ondernemerschap.

Naast de universiteit ontstaan er wat ik extra-muroscommunities noem. Bedrijven, organisaties en mensen komen zich rond Leuven en Gent vestigen omdat ze graag in de buurt van de universiteit vertoeven. Ze komen voor het brede scala van kennis, wetenschappelijke vooruitgang, creatieve ideeën, kritische denkers, maar vooral voor mensen, atmosfeer, cultureel aanbod. Iedereen verwijst graag naar ‘Silicon Value’. Wel, dat is er vandaag ook in Leuven en Gent. Minder dan in Californië, maar de basis is er. Merkwaardig toch, dat in een snel groeiende virtuele wereld de behoefte om fysiek bij elkaar te zijn en universitaire agglomeraties te vormen niet afneemt, maar toeneemt.

Al dat bouwen van gemeenschappen heeft grote effecten. De universiteit brengt mensen samen, niet alleen lokale mensen of van één cultuur, gezindheid of nationaliteit, maar allerlei soorten mensen. Natuurlijk is de doorstroming en participatie van sommige bevolkingsgroepen aan de universiteiten in binnen- en buitenland nog niet perfect. Maar toch. Universiteiten zijn wellicht de grootste mobilisatoren van mensen wereldwijd. De uitwisselingsprogramma’s voor studenten, onderzoekers en professoren en tussen universiteiten en bedrijfsleven zijn maar één voorbeeld. Er zijn ook de internationale congressen, studiedagen en vormingsdagen.

Netwerken

Mensen samenbrengen leidt tot netwerken van relaties, die grote invloed kunnen hebben op het verspreiden en het ontstaan van ideeën en initiatieven en op het stimuleren van groei en ontwikkeling. Soms bestendigen die netwerken de macht, maar soms ondergraven ze de macht. Ook hier valt op dat ondanks internet de noodzaak aan fysiek contact groot blijft.

Een tweede effect is de snelle verspreiding van kennis, lokaal en globaal. Dat hangt nauw samen met het samenbrengen van mensen en is zeer belangrijk. Zelf heb ik ervaren hoe jaren geleden de nieuwe ideeën over management snel de wereld rondgingen, door de netwerken tussen de businessschools. In andere vakgebieden is dat nóg belangrijker en relevanter voor de verspreiding van kennis.

Community building bevordert ook de kwaliteit. Als kennis ontwikkeld wordt in geïsoleerde hokjes, krijg je lokale machtsposities van ‘deskundigheid’, en dat is niet goed voor de kwaliteit. Ook daar zijn voorbeelden van. Verdiepende communities creëren ‘peergroepen’ die aan zelfselectie doen. Natuurlijk kan ook dat leiden tot vergroeiingen , maar het systeem is doorgaans flexibel genoeg. Als een deel van de community ervaart dat er geen druk voor vooruitgang en kwaliteit meer is of er geen vernieuwing meer toegelaten wordt, ontstaan spontaan nieuwe communities die de bestaande beconcurreren.

Community building leidt ook tot internationalisering. Professoren, onderzoekers en studenten van goede universiteiten trekken de wereld rond voor lezingen, cursussen, congressen en sabbaticals. Goede universiteiten trekken ook veel buitenlanders aan. Ik weet niet of het echt uitgezocht is, maar ik vermoed dat de universiteiten een zeer belangrijke bijdrage leveren aan de internationalisering van een regio of land. Misschien worden de universiteiten licht geklopt door de multinationale bedrijven en het toerisme. Maar ze zijn zeker de belangrijkste non-profitorganisatie in de internationalisering van een regio. Bovendien is de internationale rol van de universiteiten niet eng - één vakgebied - maar breed. Hun bijdrage is niet kortstondig, maar over een lange periode, en meestal diepgaand. In vele landen kent men Vlaanderen door enkele bedrijven en door de cultuur, maar bovenal omdat men professoren beluisterd of gelezen heeft.

Groeimotoren

Universiteiten zijn de groeimotoren van de moderne economie. Dat is een vijfde effect. Aan de universiteiten ontstaan de bedrijven en de activiteiten die de economie van morgen dragen. Dat zie je goed in Leuven en Gent. Beide regio’s zijn de jongste jaren spectaculair gegroeid dankzij hun universiteiten. Die regio’s zijn de kern voor de nieuwe Vlaamse economie. Binnen de universiteiten zijn ondernemingen ontstaan, in Leuven wel 100 startende bedrijven. Naast de universiteiten komen bedrijven van elders zich vestigen. Vlaanderen doet het daarin trouwens helemaal niet slecht, in tegenstelling tot wat je hier en daar hoort vertellen door slecht geïnformeerde commentatoren.

Universiteiten zijn dus meer dan onderwijs, onderzoek en dienstverlening. Ze kunnen die drie basisopdrachten pas goed uitvoeren als ze ook scoren op ‘community building’. En die vierde opdracht is misschien nog belangrijker voor de toekomst van regio en maatschappij. Universiteiten moeten dan ook daarop beoordeeld worden. Community building vraagt niet veel extra middelen. Het is veeleer een kwestie van structuren, organisatie en stimulansen. En horizontaal. Het schakelt de universiteit meer in de maatschappij in en werkt integrerend tussen universiteiten, regio’s, vakgebieden en mensen. Community building helpt de universiteit een goed evenwicht te vinden tussen specialisatie en interdisciplinariteit. Zo is de moderne universiteit de drijvende kracht achter de vernieuwing in economie en maatschappij. Zo sluit ze weer aan bij haar historische rol in Europa, maar nu minder elitair.